Rodzaje i formy przemocy

Wstęp
Klasyfikacji przemocy jest kilka, są one związane z jej specyfiką, ofiarą, czy też zachowaniem sprawcy. W niniejszym artykule skupimy się na wybranych rodzajach.

Podstawowe formy przemocy
Analizując literaturę przedmiotu pod kątem przejawów przemocy, wyróżnić można pięć jej podstawowych form.
Przemoc fizyczna – czyli działanie z użyciem siły fizycznej, którego rezultatem jest zamierzone zranienie i zadanie bólu fizycznego, np. bicie, potrząsanie szarpanie, kopanie, krępowanie, popychanie, duszenie, oblewanie wrzątkiem, użycie broni. Niektórzy autorzy włączają do tej kategorii również zmuszanie osoby starszej do kontaktów seksualnych (przemoc seksualna). Jest to przemoc, którą najłatwiej zidentyfikować.
Przemoc psychiczna – to działanie zmierzające do zniszczenia pozytywnego obrazu osoby, np. poniżanie, wyśmiewanie, upokarzanie, zawstydzanie, narzucanie własnych poglądów, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów z innymi ludźmi, grożenie, szantażowanie, stosowanie „dziecinnej mowy”, ograniczanie swobody decyzji ofiary. Ta forma przemocy często jest bardziej dotkliwa, niż fizyczna i trudno ją zauważyć, a jeszcze trudniej udowodnić. Nazywana jest często „morderstwem duszy”.
Przemoc seksualna – to działanie naruszające różnego rodzaju niechciane zachowania w celu zaspokajania potrzeb seksualnych, np. nieakceptowanych pieszczot i praktyk oraz sadystycznych form współżycia.
Przemoc ekonomiczna – to działanie zmierzające do uzależnienia finansowego od sprawcy, np. niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych, odbieranie renty, emerytury, zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, okradanie, zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli.
Zaniedbanie – czyli naruszenie obowiązku opieki ze strony osób bliskich, która zaspakajałaby fizyczne, medyczne i psychiczne potrzeby osoby. Oznacza między innymi: nie dawanie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia,  brak pomocy w chorobie, uniemożliwienie zaspokojenia podstawowych potrzeb (mieszkania, łazienki, kuchni, miejsca do spania). 
Podział ze względu na zachowanie sprawcy
Biorąc pod uwagę emocje, jakie towarzyszą zachowaniom sprawców, według Jerzego Mellibrudy wyróżnić można przemoc „gorącą” i „chłodną”. 
U podstaw tej pierwszej, leży duża impulsywność sprawcy, furia, która jest eksplozją narastających i nieokiełznanych uczuć złości lub wściekłości. Towarzyszy jej pragnienie wywołania cierpienia i szkód. Powodem jej pojawienia mogą być negatywne i intensywne przeżycia związane z frustracją, niemożnością spełnienia swoich dążeń, pragnień czy oczekiwań; może być również reakcją na stres. Czynnikiem bywa tutaj przekonanie sprawcy 
o niemocy ofiary wynikającej z jego przewagi fizycznej i okoliczności w których sprawca zdobywa przewagę psychiczną. Towarzyszy również tutaj sprawcy poczucie własnej bezkarności .
Przemoc chłodna pozornie wydaje się spokojniejsza. Polega ona na realizacji pewnego scenariusza opracowanego w umyśle sprawcy, niekiedy zapisanego w obyczajach i kulturze środowiska. Osoba taka, zmierzając do osiągnięcia jakiegoś celu, jest gotowa wtargnąć na płaszczyznę psychiczną swojej ofiary. Swoją strategię i zachowanie usprawiedliwia nawet, gdy zdaje sobie sprawę z bólu jaki spowodowała. Forma tej przemocy bywa instrumentem oddziaływania zmierzającego do osiągnięcia wzniosłych celów, które uzasadnia bolesne dla osoby bliskiej środki.

Podsumowanie
Jak widać zjawisko przemocy cechuje duża różnorodność, która pociąga za sobą nierzadko odmienne procedury działania a także podejście do ofiary i sprawcy. Jest to problem interdyscyplinarny, dlatego przemoc jest obszarem nieustannych badań i analiz specjalistów wielu dziedzin, którzy starają się odkryć każdy jej aspekt. Przemoc, szczególnie w rodzinie jest olbrzymim problemem społecznym, którego specyfika ulega ciągłym przeobrażeniom w miarę postępujących zmian technologicznych i społecznych. Analizując ją musimy zatem odwoływać się do szerszego kontekstu społecznego.

dr Katarzyna Delikowska – Prezes Fundacji Amicus Cordis, wieloletni wykładowca i szkoleniowiec 

Bibliografia:
1.    Badura-Madej W, Dobrzyńska-Mesterhazy A.,(2000) Przemoc w rodzinie, Interwencja kryzysowa i psychoterapia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2.    Mellibruda J, Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, (2009), Wydawnictwo Instytutu Psychologii Zdrowia